Kobiety stosujące hormonalną terapię zastępczą (HTZ) przez wiele lat bardzo często zastanawiają się, co się dzieje po odstawieniu HTZ i czy nadszedł odpowiedni moment, by zakończyć terapię. Choć HTZ skutecznie łagodzi objawy menopauzy, takie jak uderzenia gorąca czy nocne poty, decyzja o rezygnacji z jej przyjmowania powinna być dobrze przemyślana. Kluczowe jest, aby proces odstawienia przebiegał w sposób bezpieczny, minimalizujący ryzyko skutków ubocznych.
Rola hormonalnej terapii zastępczej w życiu kobiet
Zanim przejdziemy do tego, co się dzieje po odstawieniu HTZ, warto przypomnieć, że hormonalna terapia zastępcza odgrywa niezwykle istotną rolę w poprawie jakości życia kobiet w okresie menopauzy. Dzięki niej wiele kobiet może zniwelować uciążliwe objawy, takie jak uderzenia gorąca, nocne poty, zaburzenia nastroju czy bezsenność. Jednak, jak każda terapia, także HTZ ma swoje skutki uboczne, dlatego wymaga indywidualnego podejścia. To, co dla jednej kobiety będzie idealnym rozwiązaniem, dla innej może być niewystarczające lub wiązać się z ryzykiem działań niepożądanych. Dlatego tak ważne jest, aby proces stosowania terapii hormonalnej, jak i jej zakończenia, odbywał się pod okiem doświadczonego lekarza.
Nagłe odstawienie HTZ, czyli kiedy zaprzestać stosowania?
Odpowiedź na pytanie, kiedy odstawić HTZ jest jednoznaczna: wtedy kiedy ustanie potrzeba zapobiegania uciążliwych objawów menopauzy, lub kiedy zaistnieją przeciwwskazania do jej stosowania. Problem polega na tym, że powyższa odpowiedź dla każdej z nas nie będzie oznaczać tego samego. Dla każdej z Pań stosujących HTZ będzie skutkowała innymi działaniami w różnym czasie. Okres pomenopauzalny (lata po ostatniej miesiączce w życiu kobiety) i symptomy, jakimi objawia się ogólnoustrojowy niedobór estrogenów, mogą być różnie nasilone i są zmienne osobniczo.
Ogólnie, statystyki podają, że objawy związane z wygasaniem czynności hormonalnej jajników są odczuwalne przez czas od kilku do około kilkunastu lat. Wyróżnia się tutaj dwie grupy Pań:
1. Panie perimenopauzalne – Panie, które doświadczyły pierwszych objawów jeszcze podczas występowania nieregularnych miesiączek, zanim wystąpiło ostatnie w ich życiu krwawienie.
2. Panie pomenopauzalne – Panie, które rozpoczęły doznawać pierwszych objawów dopiero po ostatniej miesiączce.
Panie perimenopauzalne mogą potrzebować suplementacji hormonami już na kilka lat przed ostatnią miesiączką i kilka lat po niej. Najczęściej występującym czasem trwania okresu dolegliwości związanych z menopauzmw tej grupie było 12 lat. W grupie Pań pomenopauzalnych najczęściej występującym czasem trwania objawów menopauzy był okres 4.5 roku. Nie ma arbitralnie, medycznie uzasadnionego wieku, kiedy należy bezwzględnie przestać stosować HTZ, a korzyści i skutki uboczne kontynuowania lub zaprzestania HTZ powinny być indywidualnie rozważane z każdą pacjentką podczas konsultacji lekarskiej.
Odstawienie HTZ – skutki uboczne
Nieprzemyślane przerwanie terapii hormonalnej może wiązać się z wystąpieniem skutków ubocznych odstawienia HTZ. Odstawienie HTZ powinno być podjęte za obopólną zgodą każdej ze stron lekarza i pacjentki, raczej poprzez zmniejszanie dawki lub zmianę drogi podania niż nagłe jej odstawienie. W procesie zakończenia terapii chodzi o łagodne przyzwyczajenie organizmu do niższego poziomu hormonów i kontrolę potencjalnych negatywnych efektów tego odstawienia. Nagłe odstawienie HTZ może skończyć się nawrotem złego samopoczucia, typowych objawów jak uderzenia gorąca czy nocne poty, jak również innymi, niespecyficznymi objawami, nie od razu sugerującymi, że jest to efekt niedoboru estrogenów.
Nietypowe objawy odstawienia HTZ
Do takich niespecyficznych objawów zaliczają się między innymi uczucie dyskomfortu, pieczenia i suchości pochwy oraz często idące w parze infekcje dolnych dróg moczowo-płciowych. Do jeszcze bardziej nietypowych skutków ubocznych odstawienia HTZ, wskazujących na niedobór hormonów to np. nasilenie osteoporozy i nadmiernej łamliwości kości oraz pogorszenie współistniejących chorób takich jak choroba niedokrwienna serca. Są to tzw. późne objawy pomenopauzalne, związane ze wieloletnim niedoborem estrogenów w organizmie kobiety, z reguły po 60. roku życia, u kobiet, które nigdy nie zdecydowały się na stosowanie HTZ lub brały hormony zbyt krótko lub nieregularnie.
Jak wcześniej zasygnalizowano, HTZ powinno zostać odstawione poprzez łagodne zmniejszenie dawki lub zmianę formy podania, np. poprzez terapię przezskórną, kiedy to wystąpią przeciwwskazania przy doustnym stosowaniu HTZ. Przeciwwskazaniami mogą być: problemy z wątrobą, nieuregulowane ciśnienie tętnicze, historia zatorowości, oraz historia występowania nowotworu piersi w rodzinie. W najnowszych badaniach jednak korelacja pomiędzy stosowaniem HTZ a rakiem piersi jest znacznie niższa, niż kiedyś uważano.
HTZ tycie – czy odstawienie wpływa na wagę?
Jednym z częstych pytań stawianych przez pacjentki jest wpływ HTZ na masę ciała. Odstawienie HTZ a tycie to temat, który wymaga indywidualnego podejścia, ponieważ nie każda kobieta doświadcza tych samych skutków. Warto wiedzieć, że zmiany hormonalne mogą powodować wahania wagi, zarówno podczas stosowania terapii, jak i po jej zakończeniu. Regularna aktywność fizyczna i zbilansowana dieta mogą pomóc w utrzymaniu wagi po zakończeniu terapii.
W przypadku potrzeby zmiany terapii hormonalnej skorzystanie z konsultacji, np. w celu uzyskania recepty na tabletki antykoncepcyjne, może być pomocne i dostosowane do indywidualnych potrzeb.
Co się dzieje po odstawieniu HTZ – odpowiednie przygotowanie
Zakończenie hormonalnej terapii zastępczej to proces, który wymaga odpowiedniego przygotowania. Warto uniknąć nagłego odstawienia HTZ, a poza tym, przed podjęciem decyzji warto:
- skonsultować się z lekarzem – omówienie wszelkich wątpliwości, ryzyk i korzyści z kontynuacji lub zakończenia terapii to podstawa;
- przeprowadzić badania kontrolne – regularne badania, takie jak densytometria, morfologia krwi czy poziom hormonów, pomogą ocenić ogólny stan zdrowia;
- zaplanować stopniowe zmniejszanie dawek – jak już było wspomniane, nagłe odstawienie HTZ może spowodować gwałtowny nawrót objawów menopauzy. Stopniowe zmniejszanie dawek pozwala organizmowi lepiej się dostosować.
Warto również zadbać o wsparcie – menopauza to nie tylko zmiany fizyczne jak tycie po odstawieniu HTZ, ale również emocjonalne. Rozmowy z bliskimi, grupy wsparcia czy pomoc psychologa mogą okazać się niezwykle pomocne. Okres menopauzy to czas, w którym kobieta może potrzebować większego wsparcia ze strony bliskich. Zrozumienie i akceptacja ze strony rodziny, partnera czy przyjaciół mogą znacząco wpłynąć na komfort emocjonalny. Dla wielu kobiet kluczowe jest, aby nie czuły się osamotnione w swoich doświadczeniach. Warto rozmawiać o swoich odczuciach, dzielić się obawami i korzystać z grup wsparcia, które pozwalają na wymianę doświadczeń z innymi kobietami w podobnej sytuacji.
Alternatywy dla HTZ
Kiedy wiemy już, jakie mogą być skutki uboczne zakończenia HTZ, warto poznać inne sposoby na łagodzenie objawów menopauzy. Oto alternatywy, które mogą pomóc w radzeniu sobie z tymi trudnościami:
- fitohormony – naturalne związki występujące w roślinach, które mają działanie podobne do estrogenów. Są one dostępne w formie suplementów diety i mogą być stosowane jako wsparcie po zakończeniu HTZ;
- zdrowa dieta – spożywanie produktów bogatych w fitoestrogeny, takich jak soja, len czy ciecierzyca, może pomóc w naturalny sposób złagodzić objawy menopauzy;
- aktywność fizyczna – regularny ruch wspiera zdrowie kości, poprawia nastrój i pomaga utrzymać prawidłową wagę;
- techniki relaksacyjne – joga, medytacja czy ćwiczenia oddechowe mogą być skutecznym sposobem na redukcję stresu i poprawę jakości snu.
Podjęcie świadomej decyzji o zakończeniu HTZ to krok, który może mieć znaczący wpływ na zdrowie i samopoczucie kobiety. Pamiętajmy, że aby uniknąć skutków ubocznych odstawienia HTZ, proces kończenia terapii wymaga starannego planowania oraz ścisłej współpracy z lekarzem. Zanim pacjentka całkowicie rozstanie się z HTZ, ma do wyboru różne formy uzupełnienia niedoboru hormonów. Niektóre z nich np. terapia miejscowa dopochwowa nie niesie ryzyka efektów ubocznych, takich jak obawa przed ryzykiem raka piersi. Przegląd wszystkich metod stosowania HTZ można znaleźć na stronach Kliniki Dla Kobiet pod adresem https://KlinikaDlaKobiet.pl/nasza-oferta/htz. Można tu także znaleźć informacje o tym jak opóźnić okres – warto zapoznać się z poradnikiem dostępnym na naszej stronie.
Podsumowując:
1. Najczęściej występujący czas, w którym występują objawy wynikające ze zmniejszenia poziomu hormonów to 4.5 (Panie pomenopauzalne) i 12 lat (Panie perimenopauzalne),
2. Indywidualne okresy, w których doświadczamy uciążliwych objawów pomenopauzalnych mogą różnić się od średnich czasów podanych powyżej,
3. Terapia hormonalna w postaci HTZ może być przyjmowana przez cały okres występowania objawów wynikających z fizjologicznego wygasania czynności jajników i zmniejszenia się poziomu hormonów,
4. Okres, formę i przyjmowanie HTZ należy dobierać i kontrolować razem z lekarzem,
5. Czynniki ryzyka przyjmowania HTZ należy stale monitorować a długość leczenia HTZ należy indywidualnie dobierać, balansując korzyści vs potencjalne ryzyko związane ze stosowaniem HTZ.
Pewne jest to, że HTZ dobrana indywidualnie pod osobnicze czynniki ryzyka, choroby i aktualnie brane leki, może być stosowana tak długo jak potrzeba, bez większego ryzyka dla organizmu.
Bibliografia
1) Avis et al. JAMA Internal Med 2015 April 1;175(4):531-9 SWAN (Study of Womens’ Health across the Nation) study regarding hot sweats and flushes