Co może pójść nie tak, czyli o niedogodnościach w stosowaniu tabletek na opóźnianie miesiączki lub po prostu, dlaczego nie są one zawsze skuteczne?

W mojej praktyce pomogłam już wielu Paniom w skutecznym przesunięciu miesiączki. Każda z nas jest inna. Każda z pacjentek ma coś, co w skrócie na własny użytek nazywam, profilem zdrowia, czyli zestawem wszystkich indywidualnych okoliczności które dotyczą tylko jej: przebytymi chorobami i operacjami, aktualnymi schorzeniami bądź, chorobami przewlekłymi, alergiami, stosunkiem wzrostu do wagi (ang. BMI), stylem życia. Pomimo tego, że każda z nas ma swój własny, indywidualny i niepowtarzalny profil zdrowia, prawie wszystkim Paniom udało się przesunąć okres bez żadnych niepożądanych skutków. 

Niemniej jednak przesuwanie miesiączki – tak samo, jak każda inna kuracja – statystycznie rzecz ujmując, nie jest nigdy w 100% skuteczna. Wszystkie trzy przepisywane leki na opóźnienie miesiączki mają swoje efekty uboczne i działania niepożądane przedstawione w ulotkach tych leków (dla ułatwienia zestawiłam je na końcu tego artykułu). Jednak nie skutki uboczne są tym, o czym chcę opowiedzieć w tym artykule. 

W niniejszym artykule chcę skupić się raczej na przeglądzie możliwych niepowodzeń w przesuwaniu okresu niż raczej na samym przeglądzie działań niepożądanych tabletek na opóźnienie miesiączki.

Jak działają tabletki na opóźnienie okresu?

Jak działają tabletki na opóźnienie okresu, przedstawiłam w artykułach „Jak planowo opóźnić okres?” i „Jak przesunąć okres – tabletki na opóźniające miesiączkę”. Dla szybkiego przypomnienia: tabletki na opóźnianie miesiączki uzupełniają hormony, których poziom naturalnie obniża się pod koniec każdego cyklu, wywołując krwawienie. Ponieważ poziom hormonów, zamiast obniżenia się zostanie utrzymany w dniach, w których przyjmujemy lek, o tyle dni jesteśmy w stanie przesunąć nasz okres. To w dużym skrócie cały mechanizm. Został on też zobrazowany poniżej.

Przypadek idealny

W idealnych przypadkach wszystko dzieje się wg schematu powyżej.
Natomiast, ponieważ profil zdrowia każdej z nas jest inny i różne długości cyklu miesięcznego i jego odchylenia, nie wszystkie przypadki są w stu procentach idealne.
Więc co stoi za sukcesem przesunięcia miesiączki?

Po pierwsze: Pierwsze koty za płoty…

Możliwość farmakologicznego przesunięcia miesiączki jest raczej czymś nowym dla wielu Pań. Oczywiście, znane są metody przesunięcia okresu poprzez tabletki antykoncepcyjne dwuskładnikowe (brak 7-dniowej przerwy, bądź pominięcie tabletki placebo), ale dla Pań, które nie stosują antykoncepcji hormonalnej, jest to na pewno nowa możliwość.

Jako że jest to nowa możliwość, zasięgamy opinii u naszych koleżanek i przyjaciółek oraz słyszymy tu i ówdzie, pośród naszych znajomych dalszych i bliższych opinie o przesuwaniu miesiączki. Jedne są pełne zadowolenia, inne mówią o niedogodnościach, inne o rozczarowaniu.
Jaka jest więc prawda?

Jeśli już zdecydujemy się przesunąć nasz okres po raz pierwszy, to na pewno powinnyśmy zrobić ten pierwszy raz niejako „na próbę”, aby zbadać działanie oraz skuteczność tabletek na opóźnianie miesiączki. Pisząc to, mam na myśli sytuację, w której nie chcemy pierwszy raz przesunąć okresu z powodu wyjazdu i chcemy, żeby nic nam nie przeszkadzało, albo mamy ważną uroczystość rodzinną, wyjście na SPA czy randkę. Po raz pierwszy warto przesunąć okres, ot tak, po prostu, bez okazji. Zaletą takiego podejścia jest to, że poznamy, w jaki sposób działa nasz organizm – a nie organizm innych osób – jak reaguje on na hormony dostarczane z zewnątrz. Nie ryzykujemy w ten sposób rozczarowania podczas ważnego dla nas wydarzenia. Czy dobrze się po nich czujemy, czy nie występują u nas plamienia, no i przede wszystkim czy skutecznie przesunęłyśmy okres o tyle, o ile chciałyśmy.
Z mojego doświadczenia negatywne wrażenie z niezadowalającego bądź z nieskutecznego przesunięcia okresu jest tym większe, im ważniejsze jest dla nas wydarzenie podczas którego, nie chcemy mieć okresu. Bezwiednie zakładamy, że historia o fajnym i bezproblemowym przesunięciu okresu już za pierwszym razem, którą gdzieś usłyszałyśmy, będzie bezwarunkowo również i naszą historią.

Oczywiście, pełen sukces i zadowolenie w przesunięciu miesiączki są możliwe – inaczej nie oferowałabym takiej usługi w Klinice dla Kobiet. Żeby sprawdzić, czy tak na pewno będzie, najlepiej jest po prostu pierwszy raz przesunąć okres wtedy, kiedy nie mamy żadnego ważnego wydarzenia. Ot tak, dla sprawdzenia.

Nieprzesunięcie okresu, plamienia i zatrzymanie okresu

Nieprzesunięcie okresu

Ta niedogodność raczej rzadko się zdarza. Przez ostatnie 18 miesięcy (stan na styczeń 2023) nie więcej niż 5 pacjentek skarżyło się, że pomimo stosowania tabletek zgodnie z zaleceniami okres niestety się pojawił. Trudno ocenić dokładną przyczynę, dlaczego tak się stało w tych przypadkach. Zwykle trzy czynniki grają tutaj znaczącą rolę: niewystarczająca ilość dawki leku, dostarczenie do organizmu hormonów za późno i trudność z całkowitym zatrzymaniem krwawienia wraz z okolicznościami osobniczymi, które przyspieszyły naszą planowaną miesiączkę, co poskutkowało przyspieszeniem okresu.

Jeśli okres się jednak pojawi, można zrobić dwie rzeczy: albo odstawić lek i pozwolić organizmowi przejść miesiączkę, lub kontynuować lek – wtedy okres przynajmniej będzie na pewno mniej obfity i z reguły będzie krócej trwał.
Jeśli zdarzy się taka sytuacja, zawsze proszę moje pacjentki, żeby nie zniechęcały się i zwróciły się do mnie. W bieżącym cyklu miesięcznym nic nie będzie można już poradzić, ale można inaczej przygotować się do następnego okresu, zmieniając czas i dawkę danego leku na przesunięcie miesiączki.

Plamienia

Plamienia mogą się zdarzyć. We wszystkich trzech ulotkach leków – Provery, Primolutu-Nor i Orgametrilu – plamienia są wymienione jako potencjalne skutki uboczne i jeśli się u nas pojawią – no cóż – trzeba przyjąć je jako zło konieczne.
Plamienia są spowodowane tym, że błona śluzowa, która wyściela macicę, jest w tym przypadku duża i gruba, i nawet dostarczenie hormonów nie jest w stanie zatrzymać jej złuszczania w całości i wierzchnie jej warstwy zaczynają się odrywać, powodując plamienia.

W przypadku wystąpienia plamień również proszę moje pacjentki o kontakt. Zwiększenie dawki leku może tutaj pomóc i dalej skutecznie możemy przesunąć okres.

Jeśli chodzi o plamienia trzeba też pamiętać o tym, że im dłużej chcemy przesunąć okres, tym bardziej zwiększa się ryzyko plamień. Jest to po prostu związane z utrzymaniem coraz grubszej błony śluzowej w macicy poprzez dostarczenie hormonów zewnętrznych z tabletki na przesunięcie miesiączki. Im błona śluzowa macicy jest grubsza, tym bardziej potrzeba większej dawki leku, aby warstwa zewnętrzna błony śluzowej po prostu nie zaczęła się złuszczać sama. Jest to tzw. efekt „kuli śnieżnej”. Im dłużej chcemy zahamować fizjologiczne nawarstwianie i złuszczanie błony śluzowej, tym – by ten efekt utrzymać – potrzebujemy większej dawki hormonu. A czasami i ta większa dawka nie zahamuje złuszczania błony śluzowej i wtedy mamy do czynienia na początku z plamieniem, a potem następuje pełne krwawienie miesięczne.

Zatrzymanie okresu

Ten temat związany z dwoma potencjalnymi sytuacjami.

Pierwszym wyjaśnieniem sytuacji zatrzymania okresu może być po prostu zajście przez pacjentkę w ciążę; leki na przesuwanie miesiączki to tabletki hormonalne, ale nie mają działania antykoncepcyjnego.

Drugim wyjaśnieniem jest to, że prawdopodobnie standardowa dawka leku na przesunięcie miesiączki nadal działa i nie spowodowała złuszczenia jeszcze błony śluzowej (tzw. krwawienie z odstawienia leku hormonalnego).
W ostatnich 18 miesiącach tylko trzy pacjentki zwróciły się do mnie z tym problemem. I o ile zatrzymanie okresu wskutek zatrzymania tabletek na przesunięcie miesiączki jest możliwe, to po pierwsze i najważniejsze w tym przypadku jest wykluczenie ciąży. Jest to ważne, gdyż jest równie prawdopodobne, że zatrzymanie okresu wynika ze stanu ciąży, a nie ze skutków ubocznych tabletek. Jeszcze raz podkreślę tutaj, że żadna z tabletek na przesuwanie okresu NIE jest środkiem antykoncepcyjnym i nie działa jako taki.

Kiedy ciąża zostanie już wykluczona, a krwawienie miesiączkowe nadal nie nadchodzi, nie ma powodów do paniki. Zwykle w takich przypadkach proszę moje pacjentki o odczekanie trzech tygodni i zwrócenie się do mnie ponownie, jeśli okres dalej nie nadchodzi. Spodziewanym rozwiązaniem w takim przypadku jest samoczynny powrót okresu, co zwykle się staje. Jeśli nie – potrzebne są dodatkowe badania.

Zmiana strefy czasowej

Bardzo częstym powodem, dla którego chcemy przesunąć okres, jest urlop za granicą. I o ile urlop w Europie to zmiana strefy czasowej w granicach plus-minus dwóch godzin (Azory – Kair), to już nasza wymarzona podróż do którejś z Ameryk, na bliski bądź daleki Wschód, do Indonezji lub Australii z pewnością skutecznie zaburzy nasz wewnętrzny zegar. Zmiana strefy czasowej ma negatywny i indywidualnie trudno przewidywalny wpływ na nasz cykl. Nie chodzi tylko o to, że będziemy musiały dostosować branie tabletek do lokalnego czasu, lub budzić się w środku nocy, aby zażyć tabletkę zgodnie z polskim czasem. Zmiana strefy czasowej będzie miała wpływ na nasz cykl niezależnie czy przesuwamy okres, czy nie. Dobrym przykładem jak zmiana strefy czasowej wpływa na każdego człowieka, jest stan zwany jet-lag, którego doświadczył każdy, kto podróżował na inny kontynent. Bóle głowy, niewyspanie się, pomieszanie dnia z nocą – skoro działa to tak ogólnie na człowieka to z pewnością zostawi to również ślad na cyklu miesięcznym.

Jak można temu zaradzić? Jest jeden sposób. Jeśli ktoś lubi dalekie podróże to zamiast Azji, Oceanii i Ameryk można pomyśleć nad miejscami w Afryce. Np. RPA, podróż długa, ale zmiana strefy czasowej mała bądź żadna 🙂

Inne częste objawy niepożądane

Jak każde inne leki hormonalne, leki Provera, Primolut-Nor i Orgametril mogą wywoływać działania niepożądane charakterystyczne dla wszystkich leków hormonalnych. Do wspólnych dla wszystkich tabletek hormonalnych skutków ubocznych zaliczają się: tkliwość piersi, bóle głowy, bóle brzucha, zmiany nastroju i inne opisywane w ulotkach tychże leków, jak i w literaturze. Wynikają one z efektów działania progesteronu, który jest to hormonem, którego poziom sztucznie utrzymujemy (poprzez zewnętrzną doustną suplementację w postaci tabletek na przesuwanie miesiączki).

Rozwiązaniem tego problemu może być po prostu próba zmiany tabletki (zawierającej inny progesteron) przy następnej okazji chęci przesunięcia okresu. Składy tych tabletek różnią się od siebie i – o ile nie będzie przeciwwskazań do zastosowania innej – zastosujmy inną tabletkę.

Co zrobić, żeby dać 100% szans na skuteczne przesunięcie miesiączki?

Właściwie dwie rzeczy wchodzą tu w rachubę:

• regularne branie tabletek wg zaleceń lekarza, 
• im bardziej regularne są nasze miesiączki, tym większa szansa na bezproblemowe jej przesunięcie.

Czyli jeśli nasze miesiączki nie są za bardzo regularne lub nie mamy nawyku regularnego przyjmowania leków, raczej ciężko będzie spodziewać się zamierzonego efektu. Może się udać opóźnić okres, jednak szanse nie będą największe.

To wszystko, co możemy zrobić 🙂

Właściwa perspektywa

Czytając ten artykuł, należy też pamiętać, że w przytłaczającej większości przypadków przesunięcie okresu przebiega bez jakiejkolwiek komplikacji. Ten artykuł skupia się tylko na opisie reprezentatywnych, rzeczywistych przykładów, a jego celem jest przedstawienie poglądowo wszystkich możliwości tego, co i dlaczego może pójść nie tak. W stosunku do bezproblemowych przypadków przesunięcia okresu opisane tu problemy stanowią małą grupę.

Inne metody, które warto znać

Na koniec tego artykułu warto też wspomnieć o innych metodach na przesuwanie miesiączki. 

I tak na przykład, kiedy moja pacjentka w wywiadzie medycznym mówi mi, że stosuje antykoncepcję hormonalną dwuskładnikową, zawsze proponuję wtedy przesunięcie miesiączki poprzez użycie tej metody, którą aktualnie używa. Każda z metod dwuskładnikowych – przyjmowanie tabletek antykoncepcyjnych, czy też plastry antykoncepcyjne, czy pierścień antykoncepcyjny dopochwowy – w zasadach swojego stosowania opierają się na 4-7-dniowej przerwie w dostarczaniu hormonu. Jak już opisałam to wcześniej, jest to bądź związane z ominięciem 7-dniowej przerwy na krwawienie lub też pominięcie tabletek placebo z danego opakowania, z reguły 4 ostatnich tabletek z opakowania. 

Również zastosowanie wkładki domacicznej hormonalnej (np. Mireny czy Kyleeny) może spowodować zatrzymanie okresu nawet na kilka lat. Jest to wręcz efekt celowy i pożądany terapeutycznie, bo polega na stałym bezpośrednim dostarczaniu małej dawki hormonu bezpośrednio wewnątrzmacicznie na błonę śluzową macicy. Efekt ten powoduje, że błona śluzowa macicy jest zawsze cienka i z reguły nie ma co się złuszczać. Niestety na ten efekt braku miesiączek trzeba poczekać nawet do roku. 

Dodatek – częstość występowania działań niepożądanych

Poniżej w trzech tabelach zestawiono występujące skutki uboczne z podziałem na wspólność ich występowania.

Czytając poniższe tabele, trzeba mieć na uwadze:

1. Że leki, które są stosowane na opóźnianie miesiączki, są też stosowane w innych schorzeniach, w których leczenie jest nawet kilkumiesięczne. Wobec czego częstość występowania poniższych skutków ubocznych jest najgorszym możliwym przypadkiem.
2. Jest to ujęcie statystyczne i nie mówi nic o pojedynczym, indywidualnym przypadku leczenia.

Opracowanie własne dr Sylwii Jankowskiej na podstawie ulotek leków Orgametril, Primolut-Nor i Provera.

Wyjaśnienie znaczeń:

• bardzo często – więcej niż 10 przypadków na 100 kobiet,
• często – od jednego do dziesięciu przypadków na 100 kobiet,
• niezbyt często – od jednego do dziesięciu przypadków na 1000 kobiet,
• rzadko – od jednego do dziesięciu przypadków na 10000 kobiet,
• bardzo rzadko – mniej niż jeden przypadek na 10000 kobiet.

	Orgametril	Primolut-Nor	Provera
ból głowy	niezbyt często	często	bardzo często
nudności	często	często	bardzo często
nadwrażliwość	niezbyt często	niezbyt często	często
plamienia	często	bardzo często	bardzo często

Tabela 1. Częstość występowania wspólnych dla wszystkich trzech leków skutków ubocznych.

	Orgametril	Primolut-Nor	Provera
przyrost wagi	często	—	często
nerwowość	często	—	często
zatrzymanie płynów	niezbyt często	—	niezbyt często
nastroje depresyjne	niezbyt często	—	często
migrena	niezbyt często	niezbyt często	—
zawroty głowy	niezbyt często	—	często
świąd	niezbyt często	—	często
trądzik	niezbyt często	—	często
pokrzywka	—	rzadko	często
tkliwość piersi	niezbyt często	—	często
brak miesiączki	niezbyt często	często	—

Tabela 2. Częstość występowania wspólnych dla każdych pary leków skutków ubocznych.

	Orgametril	Primolut-Nor	Provera
zwiększenie stężenia glukozy po posiłku	często	—	—
zmniejszenie libido	często	—	—
wymioty	często	—	—
bóle brzucha	często	—	—
zaparcia	często	—	—
biegunka	często	—	—
łojotok	często	—	—
zmiany stężenia lipidów	niezbyt często	—	—
zwiększone libido	niezbyt często	—	—
wzmożona potliwość	niezbyt często	—	—
ostuda	niezbyt często	—	—
reakcje skórne	niezbyt często	—	—
zmiany parametrów czynności wątroby	niezbyt często	—	—
żółtaczka	rzadko	—	—
upławy	rzadko	—	—
wysypka	—	rzadko	—
zaburzenia widzenia	—	bardzo rzadko	—
duszność	—	bardzo rzadko	—
nieregularne krwawienia	—	—	bardzo często
nadmierne krwawienia	—	—	bardzo często
bezsenność	—	—	często
łysienie	—	—	często
wydzielina z szyjki macicy	—	—	często
bolesność piersi	—	—	często
gorączka	—	—	często
uczucie zmęczenia	—	—	często
mlekotok	—	—	niezbyt często

Tabela 3. Częstość występowania indywidualnych skutków ubocznych wszystkich trzech leków.